Cách đây 68 năm, năm 1947, thực dân Pháp mở cuộc tấn công quy mô lớn lên chiến khu Việt Bắc hòng tiêu diệt cơ quan đầu não kháng chiến của ta, đi đến đâu chúng cũng chém giết, đốt phá. Khi tiến quân lên đến bến Bình Ca, chúng bị bộ đội chủ lực của ta chặn đánh quyết liệt phải tìm đường rút chạy. Trước tình hình đó, Ban Chỉ huy Khu 10 (bộ đội chủ lực) đã họp khẩn cấp bàn biện pháp phối hợp với dân quân phục kích tiêu diệt địch nhằm bẻ gẫy gọng kìm tiến quân theo đường sông và chọn khu vực ngã ba sông Lô, sông Chảy, nơi hai bên bờ lau sậy mọc um tùm làm trận địa; chỉ định tham mưu trưởng Vũ Hiển làm chỉ huy trưởng, phó ban pháo binh Doãn Tuế làm đốc chiến, trung đội trưởng Lê Hộ chỉ huy trung đội pháo bố trí tại làng Ngọc Trúc, Chí Đám; tiểu đoàn bộ binh do tiểu đoàn trưởng Vũ Lập chí huy mai phục sẵn hai bên bờ sông; dân quân xã Hữu Đô theo hướng dẫn của bộ đội đã làm trận địa nghi binh, dùng quả bưởi bôi dầu luyn giả làm thủy lôi thả trôi lập lờ mặt nước để tàu địch tránh dạt sang bờ Chí Đám; hun rơm rạ, đốt ống nứa, gõ chiêng trống để trợ oai. Công tác chuẩn bị cho trận đánh đã hoàn tất trước khi trời sáng.
Đến trưa ngày 24/10/1947, 5 tầu chiến địch có 6 máy bay yểm trợ chạy từ Bình Ca về xuôi lọt vào trận địa phục kích của pháo binh ta. “Đùng”, “đùng”, “đùng”, pháo ta mai phục ở làng Ngọc Trúc gầm lên, chiếc tàu đi đầu bị trúng 4 phát đạn, nước tràn vào khoang rồi chìm dần, đến lượt 2 chiếc sau trúng đạn, khói lửa bốc lên nghi ngút rực trời trong tiếng hò reo thắng trận của người dân 2 bên bờ, nhiều binh lính Pháp nhảy ào xuống sông bơi vào bờ bên làng Hữu Đô bị dân quân truy đuổi bắt sống. Hai tàu còn lại, 1 chiếc chết máy trôi bồng bềnh trên sông, chiếc còn lại hốt hoảng quay đầu chạy ngược lên Tuyên Quang... Trận này ta tiêu diệt chừng 350 tên giặc, bắt sống 100 tên, thu 1 khẩu pháo 75 ly, 10 súng cối 81 ly, 4 khẩu trọng liên, hàng trăm khẩu trung liên, tiểu liên và nhiều chiến lợi phẩm, đạn dược các loại.
Vậy là bằng ý chí và sự sáng tạo trong nghệ thuật chiến tranh nhân dân, ta đã đập tan âm mưu tấn công của thực dân Pháp lên chiến khu Việt Bắc, nơi đây đã trở thành bản trường ca về ý chí và tinh thần yêu nước của dân tộc, là cảm hứng để nhạc sỹ Văn Cao viết nên Trường Ca sông Lô bất hủ và cũng là đề tài để nhà điêu khắc Tạ Quang Bạo tạc nên Tượng đài Chiến thắng sông Lô sừng sững vươn cao trên gò Đồn.
Âm hưởng hùng tráng của chiến thắng sông Lô đã trở thành nguồn động lực thôi thúc người dân Đoan Hùng tiếp bước, những năm tháng kháng chiến chống Mỹ, Đoan Hùng vừa là mặt trận vừa là hậu phương vững chắc đóng góp sức người, sức của cho tiền tuyến. Hàng ngàn người con của quê hương Đoan Hùng đã lên đường tòng quân đánh giặc, hàng trăm chiến sỹ đã anh dũng hy sinh hoặc để lại một phần xương máu nơi chiến trận. Huyện Đoan Hùng và 5 xã: Chí đám, Chân Mộng, Hữu Đô, Đại Nghĩa, Phú Thứ vinh dự được Nhà nước phong tặng danh hiệu “Anh hùng lực lượng vũ trang thời kỳ chống Pháp”. Toàn huyện có 1350 liệt sỹ, 1163 thương binh, 369 bệnh binh, 41 Mẹ Việt Nam anh hùng, 9 cán bộ Lão thành cách mạng, 83 cán bộ Tiền khởi nghĩa và trên 7 nghìn người hoạt động kháng chiến được Nhà nước tặng thưởng Huân, Huy chương.
Phát huy truyền thống anh dũng của quê hương, bước vào công cuộc đổi mới, Đảng bộ và nhân dân Đoan Hùng đã đoàn kết, sáng tạo, vượt mọi khó khăn, thách thức, giành được nhiều thành tựu trên mọi lĩnh vực kinh tế, xã hội, an ninh quốc phòng. Tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân hàng năm đạt 8%, thu nhập bình quân đầu người đạt trên 21 triệu đồng/năm, cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tích cực, tăng tỷ trọng công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và thương mại dịch vụ. Với các chính sách ưu đãi để thu hút nguồn lực vào đầu tư, đến nay trên địa bàn huyện đã hình thành các cụm công nghiệp làng nghề thu hút hàng ngàn lao động vào làm việc; Các mô hình kinh tế trang trại, kinh tế hộ gia đình, kinh tế đồi rừng ngày càng được nhân rộng đem lại hiệu quả thiết thực. Đoan Hùng tiếp tục dẫn đầu tỉnh Phú Thọ về tỷ lệ rừng che phủ đạt 45% diện tích đất tự nhiên, phương châm khai thác đến đâu, trồng bổ sung ngay đến đó, mỗi năm trồng mới trên 1 ngàn ha rừng. Người dân thay đổi phương thức canh tác, chuyển đổi diện tích rừng tạp sang trồng các loại cây có hiệu quả kinh tế cao, nhất là cây keo lai hạt ngoại. Trong sản xuất nông nghiệp, Đoan Hùng đã áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật, xen canh, thâm canh, dồn đổi ruộng đất, xóa lò gạch thủ công, đưa cơ giới vào đồng ruộng, nâng cao mức thu nhập trên một đơn vị diện tích, thực hiện các Chương trình nông nghiệp trọng điểm, chú trọng phát triển cây bưởi, cây chè, cây lâm nghiệp. Năng suất lúa nhiều vụ đạt trên 50 tạ/ha, tổng sản lượng lương thực hàng năm bình quân đạt trên 48 nghìn tấn, bình quân lương thực đầu người đạt 490kg/năm. Cây chè được coi là cây thế mạnh trong phát triển kinh tế của huyện, sản lượng chè búp tươi bình quân đạt 10 ngàn tấn mỗi năm, hàng chục cơ sở chế biến chè với quy mô lớn được hình thành. Chè Đoan Hùng là mặt hàng xuất khẩu có uy tín trên thị trường quốc tế, nhiều hộ gia đình đã giàu lên nhờ trồng chè. Cùng với cây chè thì cây bưởi đã được quan tâm phát triển với nhiều giải pháp tích cực như: Tập trung thâm canh để nâng cao chất lượng bưởi quả, mở rộng diện tích bưởi đặc sản, nhất là các xã phía Nam của huyện, tích cực thụ phấn bổ sung, tăng cường công tác bảo vệ Thương hiệu Bưởi đặc sản… Những năm gần đây, sản lượng bưởi quả đã đạt trên 7000 tấn mỗi năm, thu nhập từ bưởi bình quân đạt 100 tỷ đồng/năm, hàng trăm vườn bưởi đã cho mức thu nhập từ 100 triệu đồng mỗi năm trở lên.
Song song với phát triển nông lâm nghiệp, kết cấu hạ tầng cơ sở ở nông thôn cũng được quan tâm đầu tư với tốc độ mạnh, nhất là từ khi thực hiện Chương trình quốc gia về xây dựng Nông thôn mới, với phương châm “Nông thôn mới từ gia đình đến thôn xóm, từ thôn xóm đến toàn xã”, chỉ sau 4 năm thực hiện, xã Chí Đám đã đạt 17/19 tiêu chí, xã Minh Tiến đạt 16 tiêu chí, nhiều xã khác đạt 10-15 tiêu chí. Từ 2011 đến 2015, huyện Đoan Hùng đã thu hút nguồn vốn trên 5.000 tỷ đồng đầu tư xây dựng các công trình điện, đường, trường, trạm, tăng 2,7 lần so với giai đoạn 2005 - 2010. Toàn bộ mạng lưới điện quốc gia ở 28/28 xã, thị trấn được nâng cấp; Các tuyến giao thông như Quốc Lộ 70B, Tỉnh lộ 322, đường tránh lũ, đường nối cầu Kim Xuyên với Quốc Lộ 2 được đầu tư cải tạo, hệ thống giao thông nông thôn được kiên cố hóa đạt trên 50%. (Mới đây thôi, thiết thực chào mừng Đại hội Đảng bộ tỉnh Phú Thọ lần thứ 18, huyện Đoan Hùng tiếp tục khởi công công trình nâng cấp đường tỉnh lộ 318 nối từ Quốc lộ 2 qua các xã Vân Đồn, Minh Phú đến Vụ Quang dài trên 11 cây số theo tiêu chuẩn đường cấp 4 miền núi với tổng kinh phí đầu tư trên 100 tỷ đồng để đẩy nhanh tốc độ phát triển kinh tế - xã hội các xã phía Nam của huyện.) Dọc theo ven bờ sông Lô, sông Chảy, 68 Km đê đã được nâng cấp cứng hóa vững trãi có cao trình chống lũ trên mức báo động 3, nhiều đoạn bờ vở sông sung yếu được kè đá. Cầu Sông Lô, cầu Kim Xuyên bắc qua sông Lô được hoàn thành đưa vào sử dụng, 350 km kênh mương nội đồng được cải tạo đảm bảo tưới tiêu cho hàng trăm hezta lúa; trên 95% số xã, thị trấn có trụ sở làm việc khang trang; Sự nghiệp Giáo dục - đào tạo có nhiều chuyển biến vượt bậc, hệ thống trường lớp cơ bản được kiên cố hoá, 48 trường trung học cơ sở, tiểu học và mầm non đạt chuẩn quốc gia, phổ cập giáo dục các bậc học được giữ vững, công tác xã hội hoá giáo dục ngày càng được đẩy mạnh. Hệ thống giáo dục THPT được mở mang đáp ứng nhu cầu học tập của con em nhân dân, tỷ lệ học sinh tốt nghiệp phổ thông hàng năm đạt 98%, trên 80% số học sinh lớp 12 thi đỗ vào các trường Đại học, Cao đẳng; Bệnh viện đa khoa Đoan Hùng, bệnh viện Đa khoa tư nhân Hùng Vương và 28 trạm y tế xã được xây dựng, nâng cấp đạt chuẩn, đáp ứng cơ bản nhu cầu chăm sóc sức khoẻ cho nhân dân; Đời sống vật chất tinh thần của nhân dân từng bước được cải thiện, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá ở khu dân cư” gắn với xây dựng NTM có nhiều khởi sắc, 85% số hộ gia đình, số khu dân cư đạt danh hiệu văn hóa các cấp, tỷ lệ hộ nghèo giảm đáng kể, phong trào đền ơn đáp nghĩa, xoá nhà tạm, tương thân tương ái lan toả rộng khắp, 100% số xã, thị trấn được phủ sóng phát thanh truyền hình. Hệ thống chính trị ngày càng được củng cố, an ninh quốc phòng, trật tự an toàn xã hội ổn định. Trong công tác lãnh đạo, Huyện uỷ Đoan Hùng luôn chú trọng đến công tác giáo dục tư tưởng, chính trị, nâng cao năng lực lãnh đạo cho đội ngũ cán bộ đảng viên đi đôi với công tác quy hoạch, bồi dưỡng, luân chuyển, phát huy năng lực cán bộ, chăm lo xây dựng tổ chức cơ sở Đảng trong sạch vững mạnh, đề cao công tác kiểm tra, giám sát trong Đảng, đổi mới hình thức và nâng cao chất lượng hoạt động của MTTQ và các đoàn thể...
Thấm thoắt đã 68 năm Kỷ niệm ngày chiến thắng Sông Lô lịch sử, trong niềm tự hào về truyền thống của quê hương, mỗi người dân Đoan Hùng hôm nay thêm khắc sâu kí ức về những chiến công oanh liệt, hào hùng của lớp cha ông thủa trước, càng thêm biết ơn, tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, nguyện đoàn kết một lòng vượt qua mọi khó khăn thách thức, thực hiện thắng lợi các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội mà Nghị quyết Đại hội đảng bộ huyện lần thứ XXII đã đề ra, góp phần xây dựng quê hương Đoan Hùng ngày càng giàu mạnh, văn minh.
Tác giả: Cao Đức Hấn Bí thư HU Đoan Hùng